هر چند آزمون­های «قلم و کاغذی»، معمول­ترین نوع ارزش­یابی پایانی قلمداد می­شوند، اما ارزش­یابی عملکردی نیز می­تواند نوع قابل استفاده و مناسبی از ارزش­یابی پایانی باشد. سنجش عملکردی، در حقیقت آزمونی عملی است که با استفاده از ابزار و وسایل، دانش عملی و محتوایی دانش­آموزان و همچنین توانایی آنان را در به کارگیری دانش فراگرفته شده، برای استدلال کردن و حل مسأله، می­سنجد.

در ارزش­یابی مهارت­ها، از فهرست موارد ارزش­یابی استفاده می­کنند و جریان پیشرفت دانش­آموز به وسیله­ی آن پیگیری می­شود. بنابراین، نوعی ارزش­یابی تدریجی است.

آزمون عملکردی، نوعی ارزش­یابی پایانی است. در آزمون عملکردی، فراگیران در یک موقعیت عملی قرار می­گیرند تا در جریان کار به نتیجه­های مشخصی دست یابند. اصولا" آنچه در کنار فرآیندها ارزش­یابی می­شود، سنجش بازده و حاصل یا «برون داد» کار است و اگر مسیر طی شده تا دست­یابی به نتیجه، مورد توجه باشد، سؤال­های مرحله­ای می­توانند راه رفته را بسنجند.

در این آزمون­ها، از دانش­آموزان خواسته می­شود تا مسائل معنی­دار علمی، نظیر مسائلی که در زندگی روزمره با آن روبه­رو می­شوند را حل کنند. برای مثال، یک آزمایش طراحی، اجرا و نتیجه­های حاصل از آزمایش را تحلیل کنند. اجرای یک تحقیق، نوشتن مقاله، تجدید نظر در متن یک نوشته، بحث و بررسی در مورد یک متن نوشته شده و نقد آن، تحلیل مسائل جاری، همکاری با دیگران و درگیر شدن در بحث­ها، همه فعالیت­هایی هستند که انتظار می­رود دانش­آموزان در زندگی واقعی با آنها روبه­رو شوند. بنابراین، دانش­آموزان در موقعیت واقعی حل مسأله قرار       می­گیرند و به آنان فرصت داده می­شود با استفاده از ابزار و منابع موجود که در اختیارشان قرار داده شده­اند، با مسأله به صورت فعال برخورد کنند، روش­های مختلف حل مسأله را آزمایش و بررسی کنند، درباره­ی نتایج حاصل از هر پرسش قضاوت کنند و در جریان آزمایش و تجربه و داوری، راه­حل مورد نظر و مناسب را پیدا کنند

در آزمون­های عملکردی، باید توجه داشت که:

1.     نتیجه­ی عملکردی که باید اندازه­گیری شود، به روشنی مشخص شده باشد.

2.     جریان و وضعیت آزمون، بتواند با درایت و واقع­بینی، متناسب با نتیجه­هایی باشد که باید اندازه­گیری شوند.

3.     در جریان تدریس، توضیحات روشنی راجع به وضعیت و جریان این آزمون، ارائه شوند.

4.     ملاک­های مناسبی برای ارزیابی عملکرد، پیش­بنی و طراحی شده باشند

محمود جمالی